کتاب نمایش نامه‌های فکاهی در ادب فارسی
زهرا آزاده
کتاب نمایش نامه های فکاهی در ادب فارسی نوشته زهرا آزاده
در بخشی از کتاب نمایش نامه‌های فکاهی در ادب فارسی می‌خوانیم:
اگرچه تعزيه و شبيه‌خواني با تراژدي‌هاي مذهبي كه در ايران شروع شد به صورت نمايش و صامت بوده و افراد با لباس‌هاي مناسب خودنمايي مي‌كردند، اما در دوره‌ي ناصرالدین‌شاه، شبيه‌خواني ناطق معمول شد. پس از بالا گرفتن و رواج شبيه‌خواني‌ها در دوره‌ي قاجار تدريجاً، شبیه‌خوانی از مجالس عزا و سوگواري وارد محافل شادي و خصوصي درباري گرديد. رواج اين مرحله از زمان ناصرالدين شاه قاجار بوده و در اندك مدتي به اوج خود رسيد.
بازی‌های فکاهی که آنها را در دو دسته‌ی کلی می‌توان تقسیم بندی کرد.
الف: بازی‌های فکاهی عملی و نمایشی
ب: بازی‌های فکاهی گفتاری و زبانی
در گروه الف، بازی‌های فکاهی گوناگونی به نمایش درآمده است که هدف آنها خنداندن و ایجاد طرب و شادی در میان مردم در لایه‌ی رویین نمایش و بیان مشکلات، کج‌روی ها و کاستی‌های سیاسی ـ اجتماعی در لایه‌های زیرین و مخفی بوده است؛ این بازی‌ها گاه به شکل فردی در حضور جمع یا پادشاه اجرا می‌شد و گاه به صورت گروه سه یا چهار نفره به نمایش گذاشته می‌شد.
انواع این بازی‌های فکاهی عبارت‌اند از «:» خیمه شب‌بازی، دلقک‌بازی، صندوق کابلی، (چهار صندوق) کچلک بازی، بقال‌بازی، تخت حوضی که همه‌ی این بازی‌ها با استفاده از تکنیک محوری تقلید به قصد بازی و مضحکه و خنداندن مخاطب و ایجاد ارتباط با آنها به نمایش درمی‌آمد که در این تحقیق هر کدام به صورت جداگانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و تعاریف و مصادیق و پیشینه و گویندگان آنها و جامعه و شرایطی که درآن شکل گرفته‌اند، بیان خواهد شد (جنتی عطایی، ۱۳۳۳: ۳).
بنابراین بازی‌های فکاهی نقش اساسی در شادی جامعه از یک طرف و رفع مشکلات از طرف دیگر داشته‌اند. بعضی از این شخصیت‌های بازیگر فکاهی در زیر به عنوان نمونه ذکر می‌گردد «:» «کربلایی عنایت (کچل عنایت)، «لاله‌ی قزی» کچل مصطفی، حسن بیگ سگ لوند، معروف به سگ قزوینی در زمان شاه عباس کبیر، لوطی صالح در عهد کریمخان زند؛ شیخ حسین معروف به شیخ شیپور، شغال الدوله (شغال الملک)، اسماعیل بزاز، شیخ کرنا و کریم شیره‌ای در عهد ناصرالدین شاه و حاج میرزا زکیخان (معروف به چلغوزمیرزا) در زمان احمدشاه قاجار از جمله دیگر دلقکان درباری‌اند که زندگی‌شان مملو از مناسبگویی، بذله‌گویی و البتّه حقیقت‌گویی است» (موسوی،۱۳۸۹: ۳۴).
این نوع بازی‌ها با عنوان‌های دیگری برساخته از موسیقی و آواز و رقص همراه با گفتارهای مضحک و تقلید گونه به صورت گروهی نیز به نمایش درآمده‌اند که به «لوتی‌های مطرب» معروف شدند و از این دست بازی‌های شادی‌آور می‌توان به کوسه برنشین، میر نوروزی، نوروزخوانی، خیمه‌شب‌بازی و مانند آن اشاره کرد که خیمه شب بازی به عروسک‌گردانی در زمان فعلی منجر شده است.
معرفی کتاب نمایش نامه‌های فکاهی در ادب فارسی
نمایش فکاهی سلاحی برنده در دستان افراد جامعه است تا از حقوق پایمال شده مردم دفاع کند و در این میان، سبک و روش فکاهی در نمایش‌ها یکی از بهترین سلاح‌ها برای رسیدن به این هدف است؛ زیرا زبان طنز یکی از روش‌های بیانی در نمایش فکاهی است که از قدرت تأثیرگذاری فراوانی بر ذهن خواننده یا شنونده برخوردار است.
در نمایش‌های فکاهی، شخص هنرمند، به طور معمول شخص خاصی یا گروهی یا ملّتی یا قومیّتی را مورد هدف خویش قرار می‌دهد و گاهی در نمایش‌ها، قهرمان نمایش مورد طنز و سخریه قرار می‌گیرد. همواره درطول تاریخ، بازی و نمایش به صور مختلف در زندگی روزمره مردم وجود داشته است. وضعیت‌هایی که مردم را به خنده و یا گریه وا می‌داشت.
خود انسان‌ها همگی بازیگران این صحنه بزرگ جهان آفرینش هستند. بازیگرانی که در طول زندگی خویش با حوادث و رویدادهای شاد و مفرح و یا غمگین و دردناک برخورد می‌کنند و در قبال هرکدام از این صحنه‌ها برداشت‌ها و واکنش‌هایی نشان می‌دهند؛ اما این‌گونه وقایع آدمیان را بر آن داشت که به هنگام خشم و ناراحتی به‌گونه‌ای بر خشم‌ها و نگرانی‌ها و دلواپسی‌ها و اندوه‌های خویش غلبه کند؛ بنابراین او سعی می‌کند با فراهم کردن شادی و نشاطی هرچند کوتاه مدت اندکی بر آلام و دردهای خویش مرهمی نهد و بیارامد.
خنده و شادی همیشه برای درمان دردهای انسان‌ها بوده و هست. با این تفاسیر گاه به خاطر برخی عوامل و ملاحظات، برخی گریه را بر خنده ترجیح می‌دادند و راه رسیدن به تشفّی آلام را تنهایی و گریستن احساس می‌کردند. دراین میان برخی افراد بوده‌اند با انجام برخی کارها سعی در شاد کردن مردم داشتند.
این افراد در طول تاریخ هرچند جایگاه و مقام درخوری نداشتند؛ اما مسّبب رشد و پیشرفت هنر در زمینه‌های گوناگون شدند. آنها علاوه برخنداندن مردم و شاد نمودن آنها، به انتقاد از وضعیت جامعه و حکومت در پوشش طنز و خنده میپرداختند. این افراد راهی جز طنز و شوخی و خنده برای بیان سخنان و اعتراض‌های خویش نداشتند. تنها از این راه بود که شاید می‌توانستند جان سالم به درببرند.
مشخصات کتاب نمایش نامه‌های فکاهی در ادب فارسی
| نام کتاب | نمایش نامه های فکاهی در ادب فارسی |
| نویسنده | زهرا آزاده |
| ناشر چاپی | ویراست |
| سال انتشار | ۱۴۰۱ |
| قیمت نسخه چاپی | ۷۵۰۰۰تومان |
| تعداد صفحات | ۹۰ |
| زبان | فارسی |
| شابک | ۹۷۸-۹۶۴-۵۹۸۲-۶۲-۸ |
| موضوع کتاب | نمایشنامه فارسی (کمدی) — تاریخ و نقد |
قیمت نسخه الکترونیک
به زودی
