ویراستاری چیست؟
هر متنی که نوشته می‌شود نیاز به ویراستاری دارد. فرقی نمی‌کند. در هر حال، هر زمانی که نوشته‌ای به رشته تحریر درمی‌آید، پای ویراستاری هم به میان است.
اگر نتوانید نوشته خود را بعد از اتمام به شکلی درست و اصولی ویراستاری کنید به دردسر خواهید افتاد. اما ویراستاری دقیقا چیست و چه معنایی دارد؟ چطور می‌توان به کمک آن، شأن و اعتبار مقاله و نوشته‌های خود را بالا برد؟ ویراستاری کتاب یا ویراستاری مقاله چگونه است؟
ویراستاری یعنی چه؟
حال که از اهمیت زیاد ویراستاری در آماده‌سازی متن‌های مختلف گفتیم، بد نیست که نگاهی هم به معنا و تعریف دقیقش داشته باشیم. اصلا ویراستاری چیست؟ ویراستاری فرایندی است که طی آن، متن‌ها به حالت بهینه درمی‌آیند. این بهینه‌سازی از ابعاد و نقطه‌نظرهای مختلفی است. برای مثال، امکان دارد که متن با کم‌وزیاد کردن بخش‌هایی از آن به حالت مفیدتری دربیاید یا علائم نگارشی، نکات دستوری و املایی در آن تصحیح شود.
ویراستاری دارای ابعاد مختلفی است و متنی که نوشته می‌شود نیازمند اصلاحات در حوزه‌های مختلفی به شرح زیر است:
- ویرایش محتوا؛
- بیان و لحن؛
- صحت و درستی حقایق موجود در متن؛
- نظم و آراستگی متن؛
- نکات دستوری و قواعد؛
- علائم نگارشی و املا؛
- و… .
پس اگر می‌خواهید به ویراستاری کتاب یا ویراستاری مقاله بپردازید و هر محتوای دیگری را انجام بدهید باید با اصول ویرایش در بخش‌هایی که گفته شد کاملا آشنا باشید.
دسته‌بندی ویرایش چگونه است؟
ویراستاری به دو دسته عمومی و ویژه تقسیم می‌شود.
در ویراستاری عمومی که مربوط به تمام متون است، ویراستار کتاب را به طور کلی بررسی می‌کند. هدف در این نوع ویرایش، این است که دستی به سر و روی متن کشیده شود و اجازه ندهید که هیچ‌گونه غلط املایی، انشایی و محتوایی در آن وجود داشته باشد. اما ویراستاری ویژه کمی تخصصی‌تر است و در آن به بخش‌های تخصصی متن پرداخته می‌شود یعنی ویراستار نقشی علمی دارد و باید متن را از نقطه نظر محتوای صحیح و تخصصی به دقت بررسی کند.
هزینه ویراستاری بنا به نوع آن طیفی متنوع خواهد بود. می‌توانید این کار را به وبسایت‌های آنلاین و مجموعه‌هایی بسپارید که کار ترجمه و ویرایش را به طور تخصصی انجام می‌دهند. برای مثال، برخی از این مجموعه‌ها، توانایی ویراستاری نیتیو دارند. یعنی چه؟ اجازه بدهید تا در بخش بعدی درباره این نوع از ویرایش برایتان بیشتر بگوییم.
ویراستاری نیتیو چیست؟
ویرایش نیتیو چیست؟ ویرایش نیتیو به نوعی از ویراستاری گفته می‌شود که طی آن، متنی به زبان اصلی از سوی فردی که زبان مادری‌اش با زبان متن مشابه است، ویرایش می‌شود.
ویراستار نیتیو با اشراف به زبانی که متن با آن نگارش شده است، امکان بروز خطا و اشتباهات مفهومی و دستوری را به صفر نزدیک می‌کند.
مراحل ویراستاری چیست؟
برای شروع ویراستاری کتاب یا هر چیز دیگری باید مراحل و گام‌هایی را در نظر داشته باشید. در گام نخست باید کاری کنید که بعد از نوشتن متن، کمی از آن فاصله بگیرید. این کار باعث می‌شود تا بعد از بازگشت دوباره به سراغ متن‌تان با دیدی دقیق‌تر امکان رفع مشکلات مختلف آن را داشته باشید.
نحوه ویراستاری به این صورت است که بعد از نگارش متن باید گام‌های زیر را طی کنید:
فاصله‌گرفتن از متن
بعد از اینکه مقاله یا هر متن دیگری را نوشتید باید کمی به خودتان زمان بدهید تا بتوانید از دیدگاه فردی خارجی به متن نگاه کنید.
اگر بلافاصله به سراغ ویراستاری کتاب بروید، امکان دارد چون هنوز در بطن موضوع هستید و مغزتان با آن درگیر است، نتوانید به درستی به اشکالات موجود در آن پی ببرید. ویراستاری کتاب یا ویراستاری مقالات علمی و… ، همگی نیاز به طی‌کردن این مرحله از کار دارند.
چاپ‌کردن متن
متن کتاب یا هر نوشته دیگری را که به رشته تحریر درآورده‌اید، چاپ کنید تا فرایند ویرایش برایتان ساده‌تر شود.
خواندن متون از روی رایانه و وسایل الکترونیکی کمی دشوار است و می‌تواند دقت نگاه‌تان را در ویراستاری کتاب یا ویراستاری پایان نامه و… پایین بیاورد. البته این که دوست داشته باشید، متن را چاپ کنید یا خیر به خودتان بستگی دارد ولی توصیه ما این است که متن‌ها را برای ویرایش چاپ کنید تا راحت‌تر باشید.
خواندن کلی متن
یکی دیگر از کارهای مهمی که در فرایند ویراستاری ترجمه یا هر متن دیگری باید در نظر داشت، خواندن کلی متن است. یعنی قبل از اینکه دست به کار شوید و شروع به ویرایش کنید باید حتما متن را با نگاهی کلی، یک بار از ابتدا تا انتها بخوانید. این کار به شما کمک می‌کند تا دید دقیق‌تری نسبت به متن پیدا کنید.
مرور و بازبینی متن
مرحله بعدی در انجام ویراستاری کتاب یا هر متن دیگری، این است که مرور و بازبینی بسیار دقیقی درباره متن انجام بدهید.
باید تمام تلاش به کار گرفته شود تا هیچ نکته‌ای از چشم دور نماند. مثلا اگر بخشی از محتوای متن با بخش‌های دیگر همخوانی ندارد یا هر اشکالی که در متن دیده می‌شود، مشخص کنید و برای اصلاح آماده شوید. درستی محتوا و صحت و دقتی که باید در آن وجود داشته باشد در مرحله مرور و بازبینی به شدت مورد توجه قرار می‌گیرد. این موضوع در ویراستاری مقالات یا ویراستاری کتاب و هر اثر دیگری بسیار حیاتی است.
توجه به ساختار متن
اگر می‌خواهید به ویراستاری ویراستاری کتاب را در دست دارید باید به ساختار و چینش بخش‌های مختلف آنها هم دقت زیادی داشته باشید.
در ویراستاری کتاب باید قوانین مرتبط با آن را رعایت کنید. حتی اگر بهترین کتاب و متن‌ها را هم بنویسید اما اسلوب و ساختار متنی رایج را رعایت نکنید، احتمال دارد که از سوی داوران مجلات آکادمیک یا ناشران و… پس زده شوید.
ویرایش جملات
بعد از طی‌کردن مراحلی که گفته شد باید به سراغ ویرایش جملات بروید و آنها را به دقت بررسی کنید.
در این مرحله از ویراستاری کتاب باید به لحن و افعال جملات دقت داشته باشید. مثلا زمان افعال و لحن نگارش باید در تمام بخش‌های متن از انسجام برخوردار باشد. جملات دوپهلو، حاوی ایهام و گیج‌کننده هم باید اصلاح شوند. جملات اضافی و نمونه‌هایی که هیچ کارکردی در متن ندارند هم باید حذف گردند.
بررسی املا و نقاط فنی
درستی املا و عاری‌بودن متن از هر گونه غلط املایی از جمله نکات بسیار مهمی است که در ویراستاری کتاب باید در نظر داشته باشید. بدون توجه به اصلاح و درستی نقاط فنی و املایی، متن‌تان بی‌اعتبار می‌شود. نرم افزار گرامرلی و نرم افزار ویراستیار ابزارهای کمک‌کننده برای بررسی و رفع خطاهای املایی و نکات فنی نگارشی متون شما هستند.
کمک‌گرفتن از دیگران
از دیگران بخواهید که با خواندن متن‌تان به شما کمک کنند تا اشکالات محتوایی یا فنی احتمالی، راحت‌تر پیدا شود. در این صورت است که می‌توانید متن را ساده‌تر اصلاح کنید.
شاید خودتان به تنهایی متوجه ایراداتی نشوید که ریز و جزئی هستند یا به خاطر ارتباط زیادی که با متن داشته‌اید، متوجه آنها نشده‌اید.
خواندن نهایی و تمام
در مرحله آخر ویراستاری باید بار دیگر متن را بخوانید و ببینید که چه کرده‌اید و محصول نهایی‌تان چه از آب درآمده است. خواندن نهایی می‌تواند شما را مطمئن کند که کوتاهی در کار نیست و دیگر اشتباهی در متن وجود ندارد.
ویراستاری انواع نوشته‌ها
ویراستاری کتاب
ویراستاری کتاب هم فرایند بسیار مهم و حائز اهمیتی است. اگر کتابی ویرایش‌نشده روانه بازار شود، متن از سوی خوانندگان و جامعه متخصص پس زده می‌شود. کسی حاضر نخواهد شد به کتابی توجه کند که به اندازه کافی صیقل نخورده، علائم نگارشی آن درست نیستند و انسجام کافی ندارد. در ویرایش کتاب هم نیاز است تا ویرایش از نقطه‌نظر فنی، تخصصی و محتوایی انجام شود.
اگر کتابی ترجمه از زبانی دیگر است، نقش ویراستار در آن پررنگ‌تر هم خواهد بود. علت این است که ویراستار باید به تطابق جملات ترجمه کتاب با جملات اصلی متن کاملا دقت کند و وفاداری متن را هم حفظ نماید. برای این کار نیاز به داشتن تخصص در دو حوزه زبان مبدأ و مقصد وجود دارد. ویراستاری کتاب بسته به نوع آن، حجمش و موضوعی که دارد دارای هزینه‌های مختلفی است. پس نمی‌توان به طور کلی هزینه ویراستاری کتاب را عنوان کرد.
رجوع به متخصصان ویراستاری برای ویرایش هر محتوایی بسیار ضروری است. متنی که ویرایش نشده است به درستی با مخاطب خود ارتباط برقرار نمی‌کند. اگر نتوانید به طوری گویا و روان مفاهیم موردنظرتان را به مخاطب منتقل کنید، هیچ استقبالی از کتاب، مقاله، پایان‌نامه و… نخواهد شد.
ضمن اینکه ویراستاری در لایه‌های زیرین خود، نوعی احترام قائل‌شدن برای مخاطبان هم هست. پس اگر کسی اثری را بدون ویراستاری راهی نگاه مخاطبان کند یعنی در درجه نخست کارش را ناقص انجام داده است و در درجات بعدی برای مخاطبان خود ارزش و احترام کافی قائل نشده است.
اگر به‌دنبال رسیدن به موفقیت در دنیای تولید محتوا هستید باید حتما به ویراستاری توجه کنید. ویراستاری، هنر صیقل‌دادن متون است و کسانی در آن موفق می‌شوند که هم به روانی و گویابودن مفاهیم و محتوای هر اثر واقفند و هم از نظر فنی و ظاهری به‌خوبی می‌توانند هر نوشته را تصحیح کنند.
