نکات کلیدی انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب : یک کتاب هر چقدر هم محتوای ارزشمندی داشته باشد تا زمانی که از قالب مناسب برخوردار نباشد، مورد رضایت مخاطب قرار نمی گیرد و بازخورد چندانی نخواهد داشت.
اگر قصد نوشتن یک کتاب را دارید؛ احتمالاً نحوه قالب بندی آن برای شما به یک دغدغه بزرگ تبدیل شده است. خوشبختانه در این زمینه استانداردهای صنعتی زیادی وجود دارند که به شما کمک می‌کنند کتاب خود را با کمترین اشکال ممکن چاپ کنید.
قالب کتاب یعنی چه؟
یکی از ظرافت کاری های مربوط به چاپ کتاب به انتخاب قالب مناسب برای آن بر می گردد. منظور از قالب کتاب، انتخاب نوع جلد کتاب، حروف چینی، صحافی، اندازه کتاب، جنس کاغذ و هر آن چیزی است که یک شکل مناسب و برازنده به کتاب می دهد. در واقع ناشر با یک ارزیابی کلی از دست نوشته اولیه کتاب متوجه می شود که چه قالبی برای چاپ آن کتاب مناسب است.
بنابراین ناشر باید در زمینه انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب خبره باشد چرا که اگر گزینش قالب به نحو درستی انجام نگیرد، بر میزان فروش کتاب تاثیر زیادی می گذارد. برای روشن شدن این موضوع فرض کنید ناشر قصد داشته باشد یک کتاب مرجع را با قطع رقعی به چاپ برساند. از آنجایی که قطع رقعی در ابعاد ۱۴/۵*۲۱/۵ سانتی متر در نظر گرفته می شود برای چاپ کتاب مرجع اصلا انتخاب مناسبی نیست و سبب افزاییش چاپ تعداد مجلدات می شود. در نتیجه ناشر باید از قطع وزیری و یا قطع رحلی استفاده کند.
انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب تحت تاثیر چه عاملی می باشد؟
اینکه شما می خواهید چه نوع کتابی را چاپ کنید تاثیر بسیار زیادی بر روی انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب خواهد گذاشت. آیا کتاب شما یک کتاب شعر است یا یک کتاب رمان؟ آیا کتاب شما یک کتاب ساده و معمولی است یا مصور و پر از تصاویر رنگی؟ آیا شما قصد دارید نسخه الکترونیکی کتاب خود را منتشر کنید یا نسخه فیزیکی کتاب را؟ مخاطب کتاب شما چه کسانی هستند؟
همه این سوالات در انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب تاثیر مستقیم دارد و متناسب با پاسخ نویسنده، ناشر از قالب مناسب استفاده می کند. به طور مثال چنانچه مولف در زمینه داستان های کودکانه، کتابی را تالیف کرده باشد قطعا کتاب او پر است از تصاویر رنگی، در نتیجه می بایست از فونتی برای چاپ کتاب استفاده شود که برای کودکان خوانا و واضح باشد. این در حالی است که کتاب هایی که برای گروه سنی بزرگسال تالیف و چاپ می شود بیشتر حاوی متن است و باید نظر خواننده را به ادامه داستان جلب کند.
نکات کلیدی انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب
به طور کلی، دو جنبه مهم در انتخاب قالب مناسب برای چاپ کتاب وجود دارد:
حروف چینی
تمامی اقدامات مربوط به انتخاب نوع فونت، سایز فونت، فاصله بین حرفی و بین خطی زیر مجموعه حروف چینی قرار می گیرد.
قالب
اندازه حاشیه، عکس ها، نمودار ها و جداول، نقاشی ها و ستون ها همه مربوط به قالب کتاب می باشند.
حاشیه صفحه
منظور از حاشیه صفحه، فضای خالی است که متن داخلی صفحه را احاطه کرده است. حاشیه از هر چهار طرف صفحه تعیین می شوند و رعایت آنها در زیبایی ظاهری کتاب تاثیر زیادی دارد. در مشخص کردن مارجین و یا حاشیه ها به این نکته توجه داشته باشید که حاشیه داخلی کتاب، نسبت به سایر حاشیه ها عریض تر در نظر گرفته می شود در حالی که اندازه حاشیه بالا و پایین به درج نام فصل، نام نویسنده و یا شماره صفحه بستگی دارد.
تصاویر داخلی کتاب در کجای صفحات قرار بگیرد؟
عکس ها و تصاویر باید به نحوی در صفحه کاغذ طراحی شوند که ظاهر جالبی را به کتاب بدهند. رعایت تعادل فاصله بین متن و تصاویر کتاب نکته ای مهم است که باید در اولویت توجه ناشر قرار بگیرد. هر گونه سهل انگاری در این زمینه می تواند باعث بهم ریختگی متن کتاب شود و چشم خواننده را اذیت کند.
رایج ترین فرمت های کتاب
در بیشتر فرمت‌های صنعتی از اصطلاح قطع برای صحبت در مورد عرض و طول کتاب استفاده می‌شود. نوع جلد نیز یکی دیگر از مواردی است که باید در هنگام انتخاب قالب کتاب مورد توجه قرار بگیرد. در ضمن امروزه شما چندین انتخاب در مورد انتشار کتاب خود دارید؛ می‌توانید آن را یا به صورت سنتی چاپ کنید و یا در قالب نسخه‌های دیجیتال یا کتاب صوتی منتشر نمایید.
در کل ۱۰ قالب زیر به شما در هنگام انتشار کتاب کمک زیادی می‌کنند
۱٫ کتاب های گالینگور
کتاب های گالینگور (Hardcover Books) دارای جلد مقوایی و سخت هستند که بر روی جلد آنها برجستگی‌هایی دیده می‌شود. معمولاً آنها دارای یک کاور مجزا نیز هستند که از جلدشان در برابر آسیب دیدگی محافظت می‌کند. قطع استاندارد صنعتی آنها ۶ در ۹ اینچ تا ۸/۵ در ۱۱ اینچ است. اکثر کتاب‌ها در ابتدا با جلد گالینگور منتشر می‌شوند و یک سال بعد با جلد شومیزی به بازار می‌آیند. کتاب های گالینگور معمولاً گرانتر از همتایان خود هستند؛ به همین دلیل عمر مفیدشان نیز بیشتر از سایرین است. معمولاً رمان‌ها و کتاب‌های فانتزی و عاشقانه با جلد گالینگور منتشر نمی‌شوند.
۲٫ جلد شومیز تجاری
بیشتر کتاب‌های فروخته شده در کتابفروشی‌ها و مغازه‌ها دارای جلد شومیزی یا کاغذی هستند که در این بین یافتن جلد شومیز تجاری (Trade Paperback) راحت‌تر از سایر نوع‌هاست. اندازه استاندارد آنها ۵ در ۸ اینچ است، و حمل و نقل شان راحت‌تر از کتاب های گالینگور است. ایده کتاب های جلد شومیزی به جنگ جهانی دوم باز می‌گردد؛ یعنی زمانیکه سربازان می‌خواستند کتابی برای خواندن همراه داشته باشند، اما نمی‌توانستند هزینه‌های بالای رمان های گالینگور را بپردازند. وقتی سربازان از جنگ برگشتند؛ انتشاراتی‌ها تغییر روش دادند و کتاب‌های قابل حمل را برای خوانندگان ارائه کردند، و بدین صورت دنیای نشر را تغییر دادند.
۳٫ جلد شومیز تولید انبوه
کتاب های شومیزی تولید انبوه اندکی با نسخه‌های تجاری خود تفاوت دارند؛ زیرا به صورت انبوه تولید می‌شوند. معمولاً آثار پرفروش مانند رمان‌های عاشقانه از این نوع هستند. در ضمن سایر ژانرهای داستانی بزرگسالان نیز در همین قالب منتشر می‌شوند. اینگونه کتاب‌ها از نظر اندازه اندکی کوچکتر از جلد شومیز تجاری هستند و معمولاً اندازه‌شان ۴ در ۷ اینچ است. آنها یکی از ارزان ترین کتاب های موجود در بازار هستند. جالب این است که کتاب‌های مختص جوانان در قالب شومیز تولید انبوه (Mass Market Paperback) به بازار عرضه نمی‌شوند؛ در حالیکه آثار در بسیاری از ژانرهای بزرگسالان با این استاندارد تولید می‌گردند.
۴٫ کتاب های بسیار بزرگ
معمولاً از کتاب های بسیار بزرگ (Oversized books) به عنوان دکوراسیون کافه‌ها استفاده می‌شود. این قالب استاندارد مجموعه‌های عکس است؛ زیرا تصاویر هنری، معماری یا مناظر را به وضوح نشان می‌دهد. در صورتیکه کتاب های آشپزی دارای عکس باشند؛ آنها نیز در این ساختار چاپ می‌شوند. اندازه کتاب های بسیار بزرگ اغلب متفاوت است؛ اما تقریباً همیشه ۱۰ اینچ عرض دارند. در نتیجه معمولاً بسیار سنگین هستند و دارای کاور مجزا می‌باشند.
۵٫ کتاب های مینیاتوری
کتاب های مینیاتوری (Miniature Books) از نظر اندازه کوچکتر از کتاب های جلد شومیز تجاری هستند، و طبق تعریف اندازه‌شان نباید بیشتر از ۴ اینچ باشد. آنها از نظر تاریخی جزء آثار قیمت گذاری شده بودند که متون کلاسیک را در یک نسخه کوچک به نمایش می‌گذاشتند، و یا حاوی مناجات و آیات مذهبی بودند. امروزه این روال تا اندازه‌ای تغییر کرده و معمولاً از این قالب برای چاپ کتاب های جوک یا نقل قول استفاده می‌شود. امروزه کتاب های مینیاتوری بسیار محبوب هستند؛ زیرا در کیف یا جیب به راحتی جا می‌شوند. متاسفانه فونت‌های چاپی آنها اندکی کوچکتر است و همین خواندن را سخت می‌کند.
۶٫ کتاب های عکس
آنها در زمره کتاب های غیرداستانی قرار می‌گیرند و آثار عکاسی یک هنرمند را به نمایش می‌گذارند؛ بنابراین به ندرت دارای اندازه استاندارد هستند. کتاب های آشپزی و آنهایی که حاوی عکس مکان‌ها و آثار هنری هستند در این دسته جای دارند. کتاب های عکس (Photo Books) معمولاً از نظر اندازه بزرگتر از رمان‌ها هستند؛ زیرا باید عکس‌ها را با کیفیت مناسب به نمایش بگذارند. از آنجاییکه آنها در اصل برای نمایش تصاویر طراحی شده‌اند؛ لذا معمولاً به گونه‌ای صحافی می‌گردند تا ورق‌هایشان به صورت تمام صفحه باز شوند. پس صحافی کتاب های عکس معمولاً به صورت فنری است تا ورق زدن و یافتن مطلب مورد نظر آسان‌تر باشد.
۷٫ کتاب های کودکان
کتاب های کودکان (Children’s Books) باید به گونه‌ای باشند تا امکان تصویرسازی بین متن وجود داشته باشد. آنها در اندازه کوچک دارای ابعاد استاندارد ۵ در ۸ اینچ هستند؛ اما ابعاد اندازه‌های بزرگتر آنها ۱۰ در ۸ اینچ است. اگر کتاب های کودکان در قالب عمودی صحافی شوند؛ دارای ابعاد ۷ در ۱۰ اینچ خواهند بود. البته انتشار کتاب با قطع مربعی نیز در این ساختار امکان پذیر است. با این حال توجه داشته باشید آثاری که برای کودکان طراحی می‌شوند معمولاً دارای قالب بندی غیراستاندارد هستند. در واقع این امر باعث می‌گردد تا در هنگام فروش بیشتر در معرض دید قرار گیرند.
۸٫ کتاب های دیجیتال یا کیندل (Kindle)
کتاب های دیجیتال برای خواندن در ابزارهایی مانند کتابخوان کیندل، تبلت و تلفن همراه طراحی می‌گردند. معمولاً دارای همان قالب نسخه‌های چاپی کتاب هستند، و حتی شماره صفحه و فاصله خطوط آنها نیز با هم مطابقت دارد. اگر می‌خواهید نوشته‌ای را در قالب دیجیتال یا کیندل به صورت خود نشر منتشر کنید؛ می‌توانید قالب بندی خاص مایکروسافت ورد را انتخاب نمایید. به عنوان مثال برای انتشار دست نوشته‌های خود در قالب کتاب های الکترونیکی کیندل آمازون، می‌توانید تورفتگی ۵ میلیمتری و یک فاصله معین برای فاصله بین سطرها انتخاب کنید. در ضمن فونت نوشته در این آثار اهمیت چندانی ندارد.
۹٫ کتاب های صوتی
کتاب های صوتی (Audiobooks) با صدای بلند خوانده می‌شوند، و معمولاً خیلی دیرتر از کتاب های کاغذی و دیجیتالی منتشر می‌گردند و برای کسانی مناسب هستند که وقت یا توانایی خواندن نسخه‌های چاپی را ندارند. انتشار نسخه صوتی یک کتاب، در دسترس پذیری و در نتیجه فروش آن را افزایش می‌دهد. در ضمن کتاب های صوتی فاقد قالب بندی خاصی هستند؛ زیرا فرمت بندی مختص آثار چاپی است. موفقیت کتاب های صوتی در انتخاب راوی مناسب برای آنها نهفته است. راوی علاوه بر تسلط بر متن کتاب و روان خواندن آن، باید صدایی جذاب داشته باشد.
۱۰٫ قالب دست نوشته
اگر می‌خواهید یک نسخه خطی از کتاب خود را برای ناشران ارسال کنید و نمی‌دانید که آنها دقیقاً قصد دارند نوشته را با چه قالبی چاپ کنند؛ می‌توانید از چند ایده‌ای که در این زمینه وجود دارد کمک بگیرید. اولاً در کتاب‌های انگلیسی از فونت ۱۲ تایمز نیو رومن (Times New Roman) سیاه استفاده کنید؛ چون اکثر ناشران به راحتی می‌توانند این فونت را بخوانند. سپس یک صفحه استاندارد ۸/۵ در ۱۱ اینچی را به کار بگیرید؛ در این حالت در همه طرف‌ها، حاشیه‌های یک اینچی برای نوشته‌های خود لحاظ کنید و یک تورفتگی ۰/۵ اینچی را برای پاراگراف‌ها قائل شوید.
در ضمن باید فاصله دو برابری بین خطوط و تک فاصله بعد از نقطه‌ها را نیز در نظر داشته باشید. اگر نوشته شما حالت شعری ندارد؛ حاشیه چپ آن را ترازبندی (justify) کنید. در نهایت از page breaks و شماره صفحه استفاده کنید، و فایل خود را به عنوان یک سند ورد ذخیره نمایید. این قابل قبول‌ترین قالب برای اکثر ناشران است. در صورت ارائه نوشته‌های خود در این قالب استاندارد، ویرایش آنها نیز آسان‌تر می‌شود.
