کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها

مولفین: عباس اکبری- طاهره اکبری

کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها  نوشته عباس اکبری- طاهره اکبری

در بخشی از کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها می‌خوانیم:

مثل جمله‌ای است کوتاه، گاه استعاری و آهنگین، مشتمل بر تشبیه، با مضمون حکیمانه و برگرفته از تجربیات مردم که به واسطه روانی الفاظ و روشنی معنا و لطافت ترکیب، بین عامه مشهور شده و آن را بدون تغییر یا با تغییر جزئی درگفتار خود به کار برند (ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب المثل های ایرانی، ص ۲). دهخدا در مورد ضرب المثل می‌نویسد: پدرهای ما ضرب المثل را یکی از اقسام بیست و چهارگانه ادب شمرده و مثل دیگر قسمت‌ها به آن اهمیت داده‌اند (دبیرسیاقی، گزیده امثال وحکم دهخدا، ص ۲۱).

امثال نزد همه اقوام وجود دارد. آیینه‌ای است که نمودار حیات آنهاست و عادات و آداب و عقاید آن‌ها و شیوه زندگانی فردی و اجتماعی ایشان را به آن‌ها نشان می‌دهد ) زل‌هایم، الامثال القدیمیه، ص ۲۱).

گاه باشد که آوردن یک مثل در نظم و نثر یا خطابه و سخنرانی اثرش در پروراندن مقصود و جلب توجه خواننده و شنونده بیش از چندین بیت منظوم و چند صفحه مقاله و رساله می‌باشد (همایی، فنون بلاغت و صناعات ادبی، ص ۴۷).

کتاب‌های کلیله و دمنه و مرزبان نامه به عنوان یکی از متون مهم زبان فارسی سرشار از ضرب ا لمثل ها ی فارسی و عربی است که هر کدام معمولاً به داستان یا حکایتی عبرت آموز اشاره دارد و صبر و بخشش و راستگویی و نیکوکاری و کسب دانش از موضوعات محوری آن‌هاست.

معرفی کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها

امثال و تعبیرات رایج در هر قوم و ملّت یکی از ارکان مهم زبان و ادب آن قوم و نموداری از ذوق و قریحه و صفات روحی و اخلاقی و افکار و تصورات و رسوم و عادات آن ملّت است.

این امثال طی هزاران سال در میان اقوام مختلف جهان شکفته و نشر یافته و در هر کشوری بر حسب اختصاصات قومی و فرهنگی و آداب و سنن و مذهب آن ویژگی خاصی پیدا کرده است. اغلب امثال حاوی اندیشه‌ای عمیق و سودمند و یا انتقادی شدید و طنزآمیز از رفتار و گفتار آدمیان و نابسامانی‌های اخلاقی و وضع غلط جامعه می‌باشند.

این امثال را در روزگاران گذشته مردمانی با ذوق و احساس و شوخ طبع و نکته سنج و علاقمند به تربیت و هدایت خلق ساخته‌اند، مردمی که به سبب عشق به حقیقت و راستی از رواج ریاکاری یا فساد اخلاقی درجامعه سخت متأثر شده و برای فرونشاندن خشم خود و ابراز نفرت نسبت به برخی نابسامانی‌ها یا نجات گمراهان و ستمدیدگان و بیداری و تنبّه هم نوعان، آن چه در دل داشته‌اند در قالب عباراتی کوتاه و پر معنا به نام مثل آورده‌اند و از طریق هزل و شوخی یا انتقاد و طعن و تمسخر سعی کرده‌اند که ما را در راه زندگی بیدار و هوشیارکنند و به ما بیاموزند که وظیفه‌ی ما در اجتماع چیست، چگونه باید ناملایمات و دشواری‌ها را تحمّل کنیم و در رویارویی با ناکسان و فرومایگان و ابلهان چه روشی درپیش گیریم، چگونه از اعمال زشت بپرهیزیم، در کجا جانب احتیاط را رعایت کنیم که به دام نیافتیم و در کجا باید روشی معقول و مقبول در پیش گیریم تا پشیمان و سرافکنده نشویم، زیان صفات زشت و کردار ناپسند چیست و راه عافیت و سلامت کدام است. از سوی دیگر استفاده از مثل درگفتار و نوشتار، کلام گوینده یا نویسنده را آرایش می‌دهد و از خشکی و جمود بیرون می‌آورد. به عبارت دیگر مثل در حکم نمک و تزیین سخن آدمی است (شکورزاده، دوازده هزارمثل فارسی، مقدمه ص ۸).

ایجاز و کوتاهی مهم‌ترین ویژگی مثل است. ایجاز مثل ناشی از صیقل خوردگی در طول زمان است. این تراش خوردگی هم در فکر و اندیشه‌ی مرکزی مثل وجود دارد و هم در شکل بیان و زبان آن. گاه در برخی از مثل‌های اصیل و ریشه دار، مشاهده می‌کنیم که با وجود گذشت سالیان دراز، شکل اصلی آن تغییر چندانی نکرده است و هنوز مردم آن را به همان شکل اصلی به کار می‌برند.

مثل می‌تواند جای اطناب‌های خسته کننده را بگیرد و گوینده را به هنر ایجاز بیاراید؛ بنا بر این مثل آوری خود گرایش به ایجاز در سخن است. ابراهیم نظام اختصار لفظ در مثل‌ها را آخرین درجه‌ی بلاغت سخن می‌داند (بهمنیار، داستان نامه بهمنیاری، ص ۱۸).

علامه همایی شهرت را شرط اصلی مثل می‌داند و می‌نویسد: «مثل عبارت نغز پر معنی است که شهرت یافته، در خور شهرت و قبول عامه باشد.»(همایی، فنون و  صناعات ادبی، ص ۱۹۵).

بهمنیار مثل را واعظی شیرین زبان و ناصحی مهربان می‌داند که مردم را با زبانی ساده و بیانی دلچسب به فراگرفتن آداب و صفات پسندیده و فروگذاردن عادات و افعال نکوهیده دعوت و اخلاق آنان را به بهترین وجه تهذیب و تعدیل می‌کند.

مثل‌ها به دلیل سادگی، روانی، بلاغت، تجربی بودن، درستی، سودمندی و دیگر ویژگی‌ها در شنونده تأثیر به سزایی می‌گذارند؛ چنان که گاه یک مثل از ده‌ها ساعت گفتار اثر گذارتر است. ابن مقفّع مثل را بر سخنان دیگر برتری می‌دهد؛ زیرا معنی‌اش روشن‌تر و تأثیرش در شنونده شدیدتر است (بهمنیار، داستان نامه بهمنیاری، ص ۴۳).

فهرست مطالب کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها

فصل اول: مفهوم شناسی ضرب المثل

فصل دوم: ضرب المثل های کلیله و دمنه و مرزبان نامه

فصل سوم: داستان های امثال

مشخصات کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه در آیینه مثل ها